René Guénon και Ananda
Coomaraswamy
ΓΝΩΘΙ
ΣΑΥΤΟΝ
René Guénon
Αναφέρεται
κάθε τόσο η φράση «Γνώθι σαυτόν», αλλά
συχνά παραθεωρείται η ακριβής σημασία
της. Η σύγχυση που βασιλεύει σχετικά με
αυτήν την έκφραση μπορεί να περιοριστεί
επιλύοντας δύο ζητήματα: εκείνο που
αφορά την προέλευσή της και εκείνο που
σχετίζεται με το πραγματικό της νόημα
και με τον λόγο της ύπαρξής της. Μερικοί
αναγνώστες θα μπορούσαν να σκεφτούν
ότι τα δύο ζητήματα είναι στην
πραγματικότητα χωριστά και ότι δεν
έχουν μεταξύ τους καμία σχέση.
Συλλογιζόμενοι, και έπειτα από προσεκτική
εξέταση, θα φανεί ξεκάθαρα ότι αυτά
βρίσκονται, αντιθέτως, σε στενή σχέση.
Αν
ρωτούσε κανείς εκείνους που έχουν
σπουδάσει ελληνική φιλοσοφία ποιος
ήταν ο άνθρωπος που πρόφερε για πρώτη
φορά αυτές τις σοφές λέξεις, οι περισσότεροι
δεν θα δίσταζαν να απαντήσουν ότι ήταν
ο Σωκράτης, ενώ άλλοι θα ήθελαν να τις
αποδώσουν στον Πλάτωνα και άλλοι ακόμη
στον Πυθαγόρα. Μπροστά σε αυτές τις
ασύμφωνες γνώμες και στη διάσταση των
απόψεων, έχουμε το δικαίωμα να συμπεράνουμε
ότι αυτή η φράση δεν έχει ως δημιουργό
κανέναν από αυτούς τους φιλοσόφους και
ότι επομένως πρέπει να ψάξουμε την
καταγωγή της αλλού. Μας φαίνεται σωστό
να καταλήξουμε σε ένα τέτοιο συμπέρασμα
λογαριάζοντας επίσης το γεγονός ότι
δύο από αυτούς τους φιλοσόφους, ο
Πυθαγόρας και ο Σωκράτης, δεν έχουν
αφήσει κανένα γραπτό κείμενο.
Όοο
για τον Πλάτωνα, κανένας μελετητής της
φιλοσοφίας, όσο εκτεταμένη και αν είναι
η γνώση του πάνω στο αντικείμενο, δεν
θα έφτανε στον βαθμό να διακρίνει αυτό
που ειπώθηκε από εκείνον ή από τον
δάσκαλό του τον Σωκράτη. Σχεδόν όλη η
διδασκαλία αυτού του τελευταίου έφτασε
σε εμάς μέσω του Πλάτωνα, και εξάλλου
είναι γνωστό ότι από τη διδασκαλία του
Πυθαγόρα ιδίως είναι που ο Πλάτων άντλησε
ορισμένες από τις γνώσεις που παρουσιάζει
στους Διαλόγους του. Με αυτό βλεπουμε
πόσο δύσκολο είναι να καθοριστεί ποιό
μέρος αντιστοιχεί σε κάθε έναν από τους
τρεις φιλοσόφους. Εκείνο που αποδίδεται
στον Πλάτωνα αποδίδεται συχνά και στον
Σωκράτη. Άλλωστε, από τις σχετικές
θεωρίες, μερικές είναι προγενέστερες
και από τους δύο και προέρχονται από
τη σχολή του Πυθαγόρα, ή από τον Πυθαγόρα
τον ίδιο.
Για
να πούμε την αλήθεια, η προέλευση της
έκφρασης που εξετάζουμε είναι κατά πολύ
προγενέστερη από αυτούς τους τρεις
φιλοσόφους. Καλύτερα, αυτή είναι ακόμη
πιο αρχαία από την ιστορία της φιλοσοφίας,
και όχι μόνο, αλλά βρίσκεται επιπλέον
πέρα από τα όρια της φιλοσοφικής έρευνας.
Λέγεται
ότι αυτές οι λέξεις ήταν γραμμένες στο
αέτωμα του ναού του Απόλλωνα στους
Δελφούς. Υιοθετήθηκαν στη συνέχεια από
τον Σωκράτη καθώς και από άλλους
φιλοσόφους ως μια από τις αρχές της
διδασκαλίας τους, παρ' όλη τη διαφορετικότητα
που μπορούσε να υπάρχει ανάμεσα σε αυτές
τις ποικίλες διδασκαλίες και τους
σκοπούς που επεδίωκαν οι διάφορες
σχολές. Και είναι εξάλλου πιθανόν, πριν
από τον Σωκράτη, να χρησιμοποίησε αυτή
την έκφραση και ο Πυθαγόρας. Με αυτό οι
φιλόσοφοι είχαν την πρόθεση να δείξουν
ότι η διδασκαλία τους δεν είναι μια
διδασκαλία αυστηρώς προσωπική αλλά
ανάγεται σε μια πιο αρχαία εποχή και σε
ένα όραμα υψηλότερο, σε στενή σχέση με
την ίδια την πηγή της πρωταρχικής, αυθόρμητης και θεϊκής έμπνευσης. Αυτοί
ήταν δηλαδή πολύ διαφορετικοί από τους
σημερινούς φιλοσόφους, οι οποίοι ξοδεύουν
όλες τους τις δυνάμεις για να εκφράσουν
κάτι το καινούριο με σκοπό να το
παρουσιάσουν σαν δημιούργημα της δικής
τους σκέψης και να εμφανιστούν ως οι
μοναδικοί δημιουργοί των απόψεών τους,
λες και η αλήθεια θα μπορούσε να είναι
ιδιοκτησία ενός ανθρώπου...
Mélanges,
Gallimard, 1976
μετάφραση:
Δημήτρης Τσουμάνης
ΤΟ
«Ε» ΤΟ ΕΝ ΔΕΛΦΟΙΣ
A.
K. Coomaraswamy
Οι
ουσιώδεις διαδικασίες των μυητικών
τελετών, με τις οποίες ο θάνατος του
παλιού ανθρώπου και η αναγέννηση ενός
νέου ανθρώπου πραγματοποιούνται, και
οι συνθήκες της εισδοχής στα penetralia
[ενδότερα]
είναι παρόμοιες σε όλον τον κόσμο. Ο
Φιρμίκιος Ματέρνος στο De
errore profanarum
religionum (κεφ.XVIII)
ασχολούμενος με αυτά τα ζητήματα μας
υπενθυμίζει ότι υπάρχουν σωστές
απαντήσεις στις σωστές ερωτήσεις (habet
enim propria
signa propria
responsa) και ότι η σωστή
απάντηση (proprium
responsum) δίνεται από
τον μυούμενο (homo
moriturus) ακριβώς ως
απόδειξη του δικαιώματός του να γίνει
δεκτός (ut possit
admitti). Ένα τυπικό παράδειγμα
ενός τέτοιου signum
[σημείου]
και των λανθασμένων και σωστών απαντήσεων
μπορεί να παρατεθεί από το Jaiminiya
Upanishad Brahmana, III.14.1-5.
Όταν ο αποθανών φτάνει στην Ηλιακή Θύρα
τίθεται το ερώτημα «Ποιός είσαι;» Αν
απαντήσει με το δικό του ή με ένα
οικογενειακό όνομα απομακρύνεται από
τους παράγοντες του χρόνου. Θα έπρεπε
να απαντήσει: «Αυτός που είμαι (είναι)
το Φως (που είσαι) (ko’ham
asmi suvas
tvam). Ως τέτοιος ήρθα
σε σένα, [που είσαι]
το ουράνιο Φως.» Αυτός (ο Πρατζαπάτι, ο
Ήλιος) απαντάει «Αυτός που είσαι, αυτός
ο ίδιος είμαι εγώ. Αυτός που είμαι, αυτός
ο ίδιος είσαι εσύ. Είσελθε.» Από τους
πολυάριθμους παραλληλισμούς που είναι
δυνατόν να παρατεθούν, ίσως ο πιο
εντυπωσιακός είναι ο μύθος του Ρουμί
για τον άντρα που χτύπησε την πόρτα του
φίλου του και ρωτήθηκε «Ποιός είσαι;».
Απάντησε «εγώ». «Φύγε», είπε ο φίλος
του. Μετά τον αποχωρισμό και την δοκιμασία
ενός χρόνου πήγε και χτύπησε ξανά, και
στην ίδια ερώτηση απάντησε «Είσαι εσύ
στην πόρτα», και πήρε την απάντηση «Αφού
είσαι εγώ, έλα μέσα, εαυτέ μου.»
Λοιπόν
δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η είσοδος
στον ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς
ήταν κυριολεκτικά μια Ηλιακή Θύρα, ένα
μονοπάτι στον οίκο ή στον ναό του Ήλιου.
Η επιγραφή «Γνώθι σαυτόν» απαιτεί την
γνώση της απάντησης στην ερώτηση «Ποιός
είσαι;» και μπορεί να ειπωθεί, στην
καλυμμένη γλώσσα των Μυστηρίων, ότι
ρωτά αυτήν ακριβώς την ερώτηση. Η εντολή,
όπως λέει ο Πλούταρχος, απευθύνεται από
τον Θεό σε όλους όσους τον προσεγγίζουν.
Και το περίφημο «Ε» το παίρνει ότι είναι
η σωστή τους απάντηση. Αν τώρα, όπως
επίσης προτείνει, το «Ε» αντιπροσωπεύει
το ΕΙ, και αν πάρουμε από τις διάφορες
ερμηνείες του τα νοήματα (1) ο Ήλιος
(Απόλλων) και (2) «είσαι», και υποθέσουμε
ότι και τα δύο αυτά νοήματα περιέχονται
σε μία αινιγματική συλλαβή, έχουμε το
signum, «Ποιός είσαι
(στην θύρα);» και το responsum,
«Ο Ήλιος που είσαι (είμαι).» Είναι βέβαιο
ότι καμία άλλη αληθινή απάντηση δεν
θα μπορούσε να δοθεί από οποιονδήποτε
«κατάλληλο να έλθει σε ένωση με τον
Ήλιο» (Jaiminiya Upanishad
Brahmana).
Selected
papers: metaphysics, Princeton University Press, 1987, ά
έκδοση 1977
μετάφραση:
Δημήτρης Τσουμάνης
Και τα δύο κείμενα δημοσιεύθηκαν
μαζί στο Strange 132.
Οι εικόνες είναι λεπτομέρειες
από τον πίνακα Le jardin musical de
Robert Fludd του
Raymond
Douillet.